ŠKODA 650 dla Jana Antonina Bat’a

2015-05-27

Dorobek Pierwszej Republiki Czechosłowackiej powszechnie kojarzy się z wyborną literaturą, najlepszym na świecie piwem, innowacjami w sztuce i architekturze, kunsztem szklarzy i ceramików oraz pierwszorzędnymi pojazdami. W obszarze marek, w wymienionym okresie, najsilniejszą pozycję wypracowały niewątpliwie ŠKODA, Jawa, Plzeňský Prazdroj (Pilsner Urquell), Bat’a, Koh-I-Noor Hardtmuth oraz Tatra.               Wątki ich historii wielokrotnie przeplatały się wzajemnie, tworząc barwne opowieści, niekiedy wychodzące poza oficjalne, biznesowe ramy. Dziś przypomnimy jedno z takich zdarzeń – drobny styk dziejów obuwniczego potentata Bat’a i wytwórni ŠKODY, w tym czasie dążącej niestrudzenie do osiągnięcia statusu największego producenta samochodów w Czechosłowacji.     Niespodziewana śmierć Tomasza Bat’a, w dniu 12 lipca 1932 roku, w następstwie katastrofy należącego do przedsiębiorstwa samolotu Junkers F.13 (D-1608), w sposób oczywisty wpłynęła na losy kierowanej przez niego firmy. Zarządzanie potężną organizacją spoczęło teraz w rękach jego młodszego, przyrodniego brata – Jana Antonina. Obuwniczy potentat był u szczytu swej potęgi, wspierając ją na kilku solidnych filarach, wśród których do najważniejszych zaliczała się samowystarczalność. To właśnie ona stymulowała tak szeroki i kompleksowy rozwój firmy, uniezależniając ją od poddostawców i kooperantów. Co więcej, wiele z oddziałów marki, udostępniało swój potencjał innym. Przykładowo, dział wyrobów gumowych Bat’a, dla fabryki ŠKODY wytwarzał i dostarczał znakomite opony, z powodzeniem konkurujące z kupowanym równolegle ogumieniem firm Michelin czy też Kudrnáč.     Zatem, gdy w firmie Bat’a a.s. Zlín pojawiła się potrzeba zakupu reprezentacyjnej limuzyny dla samego Jana Antonina, wybór mógł być tylko jeden. ŠKODA 650 w luksusowym, sypialnym wykonaniu została przedmiotem zamówienia, które wpłynęło ze Zlína do kancelarii fabryki w dniu 26 maja 1934 roku.                Było to już zbyt późno, by stać się właścicielem flagowej limuzyny marki –  modelu 860, którego to produkcję zakończono kilka miesięcy wcześniej. Pozycjonowana w ofercie producenta nieco niżej, ŠKODA 650 stanowiła, wprowadzoną do cennika w roku 1932, odmianę modelu 645 o powiększonych parametrach sześciocylindrowego silnika. Objętość skokowa wzrosła 2 492 do 2 704 ccm a moc – z 45 do 50 KM. ŠKODA 645, mimo ogólnoświatowego kryzysu, znalazła w latach 1929-34 imponującą liczbę 758 nabywców. Ulepszonym modelom 650 (wykonanie luksusowe) oraz 651 (turystyczne) przypisano rolę pomostu pomiędzy klasyczną serią 645 a świeżo wprowadzoną do sprzedaży, nowatorską limuzyną o odmiennej koncepcji podwozia – 640 Superb. Tym samym, dbając o potrzeby różnych odbiorców, w sezonach 1934-36 modele 650/651 oraz 640 Superb wytwarzano równolegle.  Przywiązywanie firmy Bat’a dużej wagi do wszelkich kosztów, ilustrują doskonale zachowane w fabrycznym archiwum notatki, dotyczące przypominanej dziś transakcji. Regularna cena modelu 650, wynosząca - bez najmniejszych dodatkowych modyfikacji - 77 000 koron, była nie do przyjęcia dla zamawiającego. Negocjacje trwały praktycznie do samego przekazania gotowego pojazdu, które dokonało się w dniu 20 sierpnia 1934 roku. Mimo szerokiego zakresu adaptacji i specjalnego wyposażenia „nocnego ekspresu”, ostateczna cena stanęła na kwocie 56 000 koron, czyli równowartości cennikowej… pozbawionego jakiejkolwiek karoserii podwozia modelu 645. Dostawę tę potraktowano w Mladá Boleslav jako prestiżową i wsparto środkami z budżetu reklamowego.                O ile zarówno fotografie, jak i relacje z eksploatacji  tego wyjątkowego pojazdu nie zachowały się do dnia dzisiejszego (towarzysząca materiałowi ikonografia przedstawia seryjne egzemplarze rodziny 645/650), zachowane opinie innych użytkowników wystawiają tym pojazdom jedynie najwyższe noty.     Sprawdzona technika, złożona z posiadających solidny margines wytrzymałości podzespołów, doskonale komponowała się z obszernym i luksusowo wykończonym nadwoziem. W odróżnieniu od wybranych wersji 645, prowadzenie samemu modelu 650 nie wchodziło w grę – dostępny wyłącznie z nadwoziem typu limuzyna, jedwabiście pracujący sześciocylindrowiec, wiązał się nierozerwalnie z zatrudnieniem szofera. Miejscem dla właściciela zostawała, suto tapicerowana łącznie z wewnętrznymi ścianami nadwozia, kanapa tylna, wyposażona w imponujące podłokietniki. Podróż uprzyjemniały wewnętrzne zasłony okien, oświetlenie wnętrza lampkami w stylu art-deco czy liczne drobiazgi, chociażby popielniczki, pod względem formy będące samodzielnymi dziełami sztuki. Obecnie trudno także ustalić jednoznacznie, do kiedy „nocny ekspres” był użytkowany przez Jana Antonina Bat’a – ten opuścił terytorium Czechosłowacji w połowie 1939 roku.  Produkcji modeli 650 i mniej prestiżowego 651 zaprzestano w sezonie 1936. Ich rolę w kolejnych latach przejął nieustannie modyfikowany i ulepszany flagowy model nowej generacji – Superb.   Dane techniczne samochodu ŠKODA 650 (wykonanie seryjne), 1934       silnik: rzędowy, sześciocylindrowy, czterosuwowy; dolnozaworowy, chłodzony cieczą (termosyfonowo, chłodnica naporowa z przodu pojazdu, wentylator), wał korbowy podparty w ośmiu punktach; umieszczony wzdłużnie z przodu, za osią przednią    średnica cylindra: 75 mm, skok tłoka: 102 mm, objętość skokowa: 2704 ccm     zasilanie:  gaźnik Zenith U 30 lun Solex 30 UVAFG     moc maksymalna: 50 KM przy 3200 obr./min (u schyłku produkcji 60 KM)     instalacja zapłonowa: o napięciu 12V, prądnica Scintilla 80W lub 100W, klasyczny rozdzielacz zapłonu Scintilla (alternatywnie magnetoelektryczny Scintilla Vertex)    układ smarowania: ciśnieniowy    skrzynia przekładniowa: czterostopniowa, manualna, sterowana dźwignią umieszczoną w podłodze,; umieszczona we wspólnej obudowie z silnikiem    napęd: kół tylnych, mechanizm różnicowy w wyposażeniu standardowym     nadwozie: szkielet drewniany, poszycie z blach stalowych, w wykonaniu wyłącznie limuzyna (model 645 także jako landaulet, tudor, sedan, phaeton i kabriolet). Część pojazdów sprzedanych w formie kompletnych podwozi, karosowanych następnie przez pracownie zewnętrzne, m.in. Jech, Uhlík, Sodomka czy Brožik.    podwozie: nitowana z kształtowników rama drabinkowa     zawieszenie kół przednich: oś sztywna, resorowana parą wzdłużnych półeliptycznych resorów piórowych     zawieszenie kół tylnych: oś sztywna, resorowana parą wzdłużnych półeliptycznych resorów piórowych     układ hamulcowy: mechaniczny, sterowany linkami, działający na wszystkie cztery koła, hamulce bębnowe obu osi     układ kierowniczy: przekładnia ślimakowa     ogumienie: 6,00x18, obręcze stalowe, tłoczone lub szprychowe     rozstaw osi: 3375 mm     rozstaw kół: 1360 mm - przednich i tylnych     wymiary zewnętrzne (przybliżone): długość 5100 mm, szerokość 1660 mm, wysokość 1680 mm     masa własna: 1600-2100 kg (zależnie od zastosowanego nadwozia i jego wyposażenia)     prędkość maksymalna:90-110 km/h    średnie zużycie paliwa: 14-17 l/100 km    ilość zbudowanych egzemplarzy: 58 egzemplarzy w latach 1932-36     ciekawostka: oznaczenie modelu 650 jest zgodne z ówczesną systematyką nazewnictwa marki, w której pierwsza cyfra oznaczała liczbę cylindrów, dwie kolejne, tworzące liczbę – moc silnika w KM. Do nomenklatury tej powrócono w latach 50., w modelach 440-445-450.       dla ŠKODA PR Portal - Tomasz Orlik, Automobilista, maj 2015 Fotografie: archiwum ŠKODA