Właśnie mija 60 lat od premiery ŠKODY Spartak, czyli pierwszego seryjnie produkowanego modelu z Mladá Boleslav, który po wojnie zdobył międzynarodowe uznanie. Jego historia zaczęła się 1 maja 1954 roku, gdy po raz pierwszy zaprezentowano szerokiej publiczności model 970. W zamyśle miał być rozwiązaniem przejściowym, na drodze do pojazdu prawdziwie popularnego, o całkowicie nowej koncepcji.
Samochód ten wykorzystywał zasadnicze, sprawdzone podzespoły modeli 1101/1102, wywodzące się w linii prostej od przedwojennego, bestsellerowego Populara. Oznaczały one wsparcie konstrukcji na centralnej rurze nośnej, rozwidlonej z przodu dla uchwycenia rzędowego silnika OHV (stosowanego w modelach Popular OHV oraz powojennych Š1101/1102), wykorzystanie klasycznego układu napędowego i wahliwych półosi.
Nowa ŠKODA miała początkowo nosić nazwę Rival, następnie Orlik, a ostatecznie Spartak i pod tą ostatnią przeszła do historii, mimo że oficjalnie ochrzczono ją zgodnie z jeszcze przedwojenną nomenklaturą - jako model 440 (4-cylindrowy, o mocy 40 KM).
Nazwę Spartak oprotestował niderlandzki producent motocykli Sparta. Zakaz dotyczyć mógł, rzecz jasna, jedynie rynków kapitalistycznych, ostatecznie jednak, w grudniu 1955 roku, zdecydowano o ujednoliceniu oznaczenia modelu dla wszystkich krajów docelowych.
Pierwszomajową prezentację 440-tki przygotowano z niespotykanym w tym czasie rozmachem. Samochód przyjęto bardzo ciepło, podkreślając zwłaszcza doskonały projekt nadwozia autorstwa inż. Velebnego. Produkcję seryjną nowej ŠKODY uruchomiono 24 października następnego roku i szybko okazało się, że przy cenie wersji Standard, ustalonej na poziomie 27 450 koron, pojazd nie ma szans masowo zmotoryzować zarabiających średnio nieco powyżej tysiąca koron miesięcznie mieszkańców Czechosłowacji.
Z czasem jednak, także za sprawą przedłużającej się w czasie premiery projektu NOV („nowego samochodu osobowego”, zgodnie z założeniami projektu pojazdu popularnego, ostatecznie ŠKODY MB z lat 1964-69), model zdobywał coraz większą popularność, zaskarbiając sobie rzesze miłośników.
Od listopada 1955 roku, ŠKODA 440 stała się jedynym, w pełni kompletowanym modelem w fabryce Mladá Boleslav. Dla większego modelu ŠKODA 1200, w macierzystej fabryce powstawały już tylko podwozia – resztą zajmowały się, znane i dziś filie Vrchlabì oraz Kvasiný. Model 440, zwany do dziś zwyczajowo Spartakiem, przez lata ewoluował. Dość szybko wzbogacono, początkowo prawdziwie – nomen omen – „spartańskie” wyposażenie odmiany Standard, obejmujące m.in. jedną wycieraczkę szyby przedniej, brak układu ogrzewania wnętrza i… amortyzatorów tylnych.
Wersję Export dostarczano także w dwubarwnym lakierowaniu, i to w kilku kombinacjach linii podziału kontrastujących wzajemnie ze sobą powierzchni. Samochód zdobywał kolejne, najbardziej wymagające rynki, odbudowując przedwojenną sławę czechosłowackiego producenta.
Już w 1957 roku zaprezentowano silniejszą odmianę z nadwoziem podstawowym - ŠKODĘ 445, sezon później - piękną, pozbawioną stałego dachu, 450-tkę. Od 1959 roku zbudowaną w ten sposób rodzinę pojazdów zastąpiono zmodernizowanymi modelami Octavia i Felicia. Jako ostatnia do gamy dołączyła Octavia Combi, produkowana od 1961 aż do 1971 roku.
Historia pozostałych odmian zakończyła się w połowie 1964 roku, przed równym półwieczem, wraz z uruchomieniem montażu modelu MB.
ŠKODA 440 rozpoczęła powojenną historię uczestnictwa modeli seryjnych marki w motosporcie. Pierwsze sukcesy odniosła jeszcze w sezonie swej premiery – w 1955 roku - w rajdach Alpejskim w Austrii, Viking w Norwegii i na trasie wyczerpującego maratonu Liege-Roma-Liege.
Egzemplarze klasyfikowane w grupie A2, posiadały seryjne silniki wyposażone w zmodyfikowane głowice wykonane ze stopów lekkich. 440-tki pojawiły się wreszcie na odcinkach Rajdu Monte Carlo i bezdrożach afrykańskich ekspedycji.
Łącznie, w latach 1955-59 zbudowano 75 417 egzemplarzy modelu 440, w wykonaniu Standard oraz Export (serie od 0. do 32.), zaś w latach 1957-59 kolejne 9 375 sztuk modelu 445 (serie 22.-32.) i 1 010 kabrioletów 450 (1958-59, serie 23.-32.). Model zalicza się nie tylko do najważniejszych budowniczych powojennej renomy marki ŠKODA, ale i bardzo cenionych pojazdów kolekcjonerskich, posiadających odpowiednio już dawną metrykę, oraz – jednocześnie – zaskakująco niekłopotliwych w obsłudze i utrzymaniu.
Dane techniczne samochodu ŠKODA 440 (445), Typ 970 (Typ 983), 1955 (1957)
silnik: rzędowy, czterocylindrowy, rozrząd OHV napędzany łańcuchem Triplex, chłodzony cieczą, chłodnica naporowa umieszczona z przodu pojazdu, wał korbowy ułożyskowany w trzech punktach, umieszczony z przodu, napęd kół tylnych
średnica cylindra: (72 mm), skok tłoka 75 mm, objętość skokowa 1089 ccm (1221 ccm)
zasilanie: pojedynczy gaźnik Jikov 32SOP
moc maksymalna: 40 KM (45 KM) przy 4200 obr./min
maksymalny moment obrotowy: 68 Nm/2800 obr./min (84 Nm/2500 obr./min)
układ smarowania: ciśnieniowy
skrzynia przekładniowa: czterostopniowa, mechaniczna, zblokowana z silnikiem, początkowo synchronizacja 3. i 4. przełożenia, następnie także 2. W wersji Standard sterowana dźwignią umieszczoną w podłodze, w wersji Export oraz 445 – pod kierownicą.
układ hamulcowy: hamulce bębnowe, jednoobwodowe
ciekawostka: wał napędowy ukryty wewnątrz rurowej ramy nośnej, wymienne tuleje cylindrowe
nadwozie: zamknięte, całkowicie stalowe, dwudrzwiowe
wymiary nadwozia: długość 4065 mm, szerokość 1600 mm, wysokość 1430 mm, rozstaw osi 2400 mm
masa własna: 900-930 kg (850 kg)
ogumienie: 5.50x15”, obręcze stalowe, tłoczone
prędkość maksymalna: 110 km/h
pojemność zbiornika paliwa: 30 litrów
średnie zużycie paliwa: 7,7 (8,0) l/100km
ilość zbudowanych egzemplarzy: 75 417 (9 375) egzemplarzy
Autor: Tomasz Orlik, czerwiec 2014
Fotografie: archiwum ŠKODY i Autora
